Het is druk in de stad. Handelaars hebben hun waren uitgestald in de straten en op pleintjes. Karren rijden af en aan. Er wordt druk onderhandeld over prijzen. Buidels met munten worden bovengehaald. De mensen komen van heinde en ver. De jaarmarkt in Torhout is immers berucht en beroemd. Dit wil je niet missen!
Grofweg in de 10de tot 13de eeuw moest Torhout niet onderdoen voor andere grote steden in historisch Vlaanderen. De middeleeuwse jaarmarkten van Torhout zijn goed gekend bij de historici. Tot nu toe bleven tastbare bewijzen van deze ‘gouden eeuwen’ van Torhout echter uit.
Daar werd nu verandering in gebracht! Het huidige stadsbestuur besloot namelijk om de hele stadskern grondig aan te pakken. Het totaalproject heet niet voor niks ‘Stadskernvernieuwing’. Niet enkel de Markt en pleinen rondom het oude stadshuis en de kerk zullen worden aangepakt. De aanleg van nieuwe nutsleidingen en rioleringen zijn hét moment om ook de straten rondom het centrum op te fleuren. Daar komt uiteraard heel wat graafwerk bij te pas. Gezien het rijke verleden van de stad, en het positieve vooronderzoek, is een archeologische opgraving onontbeerlijk bij dergelijke werken. Vele bewoners zijn vol van verwachting wat zich nog in de bodem zou bevinden. En wat blijkt, het overtreft zelfs de stoutst dromen van de archeologen!
Afbeelding van een jaarmarkt in “Le Chevalier errant”, Thomas III de Saluces, Parijs, Frankrijk, ca. 1400-1405.
[ De middeleeuwse straten van Torhout opgegraven ]
De archeologen van RAAP namen al een groot deel van de markt onder de loep, maar ook de omliggende straten, zoals de Zuidstraat. Zeer verwonderd waren zowel zijzelf als omstaanders toen bleek dat ter hoogte van de huidige straten middeleeuwse exemplaren tevoorschijn kwamen. En niet één, maar op sommige plaatsen konden minstens vijf opeenvolgende fases worden onderscheiden. De straat werd geflankeerd door grachten. Gezien het zichtbare hoogteverschil binnen de zone waarin de stad zich ontwikkelde, was het wellicht noodzakelijk om regenwater vlot te laten afvloeien. Het oude wegdek bestond uit een laag lokale zandsteen. Deze kleine, hoekige stenen werden soms erg wanordelijk, maar meestal systematisch rug aan rug gelegd. Houten balken langs de zijkant zorgden ervoor dat de stenen niet in de gracht tuimelden. Al kon dit duidelijk niet helemaal worden vermeden!
Zicht op het zorgvuldig aangelegde wegdek in natuursteen. © RAAP België
In doorsnede worden alle lagen van de middeleeuwse weg geregistreerd, elk oranje kaartje duidt een pakket aan. Er zijn 5 natuurstenen pakketten te zien © RAAP België
Door het intense gebruik van de hoofdstraten ontstond in korte tijd een dikke, organische laag op het wegdek: grond spoelde van hogeraf op het wegdek en vermengde zich met takken en bladeren, afval dat de bewoners het huis uit wierpen, as van haarden, etensresten, … De laag groeide gestaag aan, tot tijdens regenweer de hoeveelheid modderige smurrie deed roepen naar een nieuw wegdek. Misschien gebeurde dit naar aanleiding van een nieuwe jaarmarkt?
3D-beeld van de middeleeuwse weg, bekijk en beweeg het model zelf op onze Sketchfab website. © RAAP België
[ Klein geld? Ook de middeleeuwers raakten het kwijt ]
De dikke organische pakketten bleken een vergaarbak voor verloren voorwerpen. Net zoals vandaag verliest een mens al eens iets onderweg. En dat was in het middeleeuwse Torhout niet anders. Zeer opmerkelijk is verzameling aan kleine metalen voorwerpen. En die vertellen wel erg bijzondere verhalen. Zo zijn er heel wat mailles gevonden, dit zijn kleine zilveren middeleeuwse munten. Op basis van de afbeeldingen die erop voorkomen dateren de oudste uit de 8ste eeuw, maar de meesten horen thuis in de 11de en 12de eeuw. De eigenaars van de munten kwamen zeker niet allemaal uit Torhout of de onmiddellijke omgeving! Zo zijn er onder andere munten die geslagen zijn Ieper, de abdij van Ename, Sint-Omaars, Valenciennes (beiden in het noorden van Frankrijk) en zelfs uit Provins in de Champagnestreek (Frankrijk). Heinde en ver, zei ik toch?
Selectie van de munten zoals ze in het Vrijetijdshuis tentoon gesteld worden. © Raakvlak
[ Kleine vondsten, mooie verhalen ]
Op de markt, ter hoogte van het Hotel de Beiaard en de pizzeria – een archeoloog moet ook wat te eten hebben – werden opvallend veel stukjes koper aangetroffen. Die doen sterk vermoeden dat hier een ketellapper aan het werk was. Een wat verwrongen verguld ruiterspoor roept dan weer herinneringen op van de ridder die op zijn ros voorbij paradeerde. Van paardentuig zijn trouwens ook heel wat versieringselementen teruggevonden. Fijne ringetjes behoorden toe aan welgestelde dames en meisjes. De messen die zijn gevonden wijzen op het bezit van zowat elke middeleeuwer die deze als een multitool aan zijn riem had hangen. Een metalen pijlpunt doet dan weer denken aan een straatgevecht. Terwijl de archeologen dit alles aan het opgegraven zijn, met hun voeten op de straatniveaus, werd de middeleeuwse sfeer gretig opgesnoven. De passanten en cafébezoekers langs de Markt werden meegezogen in het verhaal van hun stad.
Op de foto is links een middeleeuwse reenactor te zien met een mes bungelend aan de riem, rechts hoe Sammy zo een mes van tussen de Torhoutse middeleeuwse straatstenen uithaalde. © RAAP België
Ook te vermelden zijn de vele schoenonderdelen in leer en vele hoefijzers. Zowel mens als dier heeft de zuigkracht ondervonden van de modderlagen waarmee de straten geleidelijk aan mee werden afgedekt. Het aantal middeleeuwse hoefijzers is ongezien in Vlaanderen. Torhout, nu en vroeger de stad van het paard!
Links één van de lederen schoenzolen zoals deze in het middeleeuwse wegdek werd gevonden, rechts één van de hoefijzers. © RAAP België
[ Geen stad zonder huizen ]
Maar geen stad en markt zonder huizen. Jammer genoeg zijn er geen directe aanwijzingen van één complete bewoning uit één bepaalde fase. Dat heb je nu eenmaal in een stad die blijft voortleven. Huizen worden meerdere malen verbouwd, en dat zie je ook in de bodem! Enerzijds troffen de archeologen in het zuiden van de Markt een kluwen aan kuilen aan die dienden om houten palen – de draagstructuur van een huis in vakwerkbouw – in op te richten. Op een andere locatie zijn dan weer een opeenvolging van meer dan 20 lemen vloertjes geregistreerd! Dat ging zo in zijn werk: in de middeleeuwen zijn tegels schaars, was je lemen vloer verzakt, versleten of smerig? Dan werd gewoon een nieuwe laag leem aangebracht en aangestampt. Simpel!
Centraal op de Markt geen paalsporen of lemen vloeren. Wel de rechthoekige funderingen van een gebouw, opgetrokken in dezelfde veldsteen als de straten. Het blijft gissen of het om een woning gaat, of een gebouw met een marktfunctie.
Zicht op de rechthoekige veldstenen fundering centraal op de Markt. © RAAP België
[ En geen leven zonder dood ]
Iets helemaal anders, en niet voor gevoelige lezers: ter hoogte van de Hofstraat kwamen geheel onverwachts menselijke skeletten aan het licht. Die verwachten de archeologen sowieso nog rond de kerk, maar helemaal niet in het centrum van de stad! Het belooft een bijzonder verhaal te worden: de meeste graven bleken van kinderen te zijn, maar ook enkele volwassen vonden er hun laatste rustplaats. Voorlopig krabben de archeologen zich nog in het haar, over een kerkhof op deze locatie is er helemaal niks gekend! In één van onze volgende blogs nemen we je mee tijdens het verdere onderzoek.
Opgraven van de skeletten is een secuur werk en wordt met de nodige zorg gedaan. © RAAP België
[ Waar zijn die Romeinen? ]
Wie de geschiedenis van Torhout kent, vraagt zich wellicht af waar de Romeinen zijn gebleven in dit verhaal. Hun honger kan alvast een beetje worden gestild: er zijn tot nu al enkel vondsten (scherven en munten) aangetroffen, en ook een Romeinse gracht die in de richting van de kerk loopt. Rond de kerk zijn enkele decennia geleden ook al resten uit de Romeinse periode aangetroffen.
[ Wat wordt nog opgegraven? ]
Het archeologisch verhaal is nog niet ten einde. Wat nog volgt is het onderzoek van de straten vanaf het oude stadshuis tot voorbij de kerk, én nog een deeltje van het oude kerkhof. Dat belooft!
[ Wil je langskomen? ]
Hou dan zeker onze sociale media én die van Raakvlak in de gaten (facebook en instagram). Daarop kondigen we aan wanneer er geleide bezoeken mogelijk zijn.
Het onderzoek gebeurt in opdracht van de Stad Torhout in het kader van het Stadskernvernieuwingsproject, en in samenwerking met Raakvlak.